Aile anayasası doğru zamanda, doğru şekilde kurgulanıp hazırlandığında bir aile şirketinin stratejik orta ve uzun vadedeki planlaması için büyük fayda sağlayacak bir araçtır. Aile anayasası bir şirketin devamlılığını garantileyecek sebep değil, devamlılığını garanti altına almış olmasının sonucudur.
Anlatacaklarımı sonuna kadar dinlemenizi rica ediyorum. Belki de ihtiyacınız bir aile anayasası değil ama öyleyse de size aile anayasasının ne olduğunu basit ve açık bir şekilde anlatmak istiyorum. Bu videomun sonunda aile şirketiniz için neye ihtiyacınız olduğuna kendiniz karar vereceksiniz.
Kurumsallaşma dediğimiz kavram, içinde pek çok konu ve öğretiyi barındıran, kurumsal yönetime geçiş olarak da adlandırılan çok aşamalı, çok disiplinli bir süreçtir. Bu süreci tamamlamak zaman alır. Eğer şirketinizde söz konusu noktaların büyük bir kısmına dokunmamışsanız bir tek aile anayasasından medet ummak size bir fayda sağlamayacaktır. Zira beni daha önce aile anayasası yazdırdıklarını anlatan firmalar aramaktadır. Net bir şekilde ifade etmeliyim ki söz konusu aile anayasası dokümanlarını tozlu raflarda bulmaktayım, o da eğer bir şekilde kaybetmemişlerse.
Sizlere aile anayasasına giden sürecin ne olduğunu ve bir aile anayasasından nasıl istifade edeceğinizi anlatmak istiyorum. Kuvvetli bir aracı doğru kullanıp fayda sağlamak varken neden paranız ve zamanınız ne olduğuna dahi tam olarak emin olamadığınız bir çalışma için boşa gitsin?
Her yiğidin bir yoğurt yiyişi vardır. Bu sebepten güçlü bir anayasa, büyük ölçüde ailenin girdilerine dayanır. Her ailenin ve şirketin kendine has bir kültürü bir habitatı vardır.
Aile Anayasası Nedir?
En genel anlamı ve en basit anlatımı ile aile anayasası bir ailenin mirasını korumak için aldığı kararların ve bu doğrultuda ortaya koyduğu uygulamaların yazıya dökülmüş halidir.
Aile Anayasası Ne İşe Yarar?
Aile anayasası ailenin ve yönettiği şirketin prensiplerini, değerlerini, felsefesini içerir. Şirketi kısa ve uzun vadede olumlu ya da olumsuz etkileme potansiyeli olan konulara stratejik yaklaşımının ne olması gerektiğini ortaya koyar. Şirketi çıkmaza sürükleme ihtimali olan uyuşmazlıkların olması halinde daha önce üzerinde konuşulmuş ve çoğunluğun oluru ile, azınlığı da göz önünde bulundurarak meydana getirilmiş bir başvuru kaynağıdır. Bunların dışında da ailenin bireylerinin çeşitli durumlarda ve farklı senaryolarda şirket karşısındaki rollerini, yetki ve sorumluluklarını tanımlar.
Aile Anayasası Aile İşletmesine Nasıl Fayda Sağlar?
Çoğulcu bir katılım ile, ailenin tüm fertleri göz önünde bulundurularak ve görüşleri alınarak hazırlanmış tam fonksiyonel bir aile anayasası sadece ailenin servetini korumakla kalmaz, aynı zamanda aile fertlerinin de birbirleri arasında şirket ile olan ilişkilerinden kaynaklanabilecek yanlış anlamaların, dargınlıkların, hayal kırıklıklarının ve geçimsizliklerin önüne geçmede büyük faydası olur. Neticede ailenin huzur ortamına katkı sağlar.
Bunun öncesinde ise şirket ve aile sağlıklı işleyen bir anayasa hazırlanması için uygun şartları oluşturmuşsa güçlü bir aile anayasası şirketin yönetimini de sağlam temellere oturtur.
Bu bağlamda bir aile anayasası:
- Şirketin ve ailenin vizyon ve misyonlarının paralelliğini sağlar
- Aile ve şirket içerisinde önemli kararlarda netlik oluşturur
- Şirketin tüm paydaşlarına şirketin bugünü ve geleceği için güven verir
- Ailenin duygusal bağlarını güçlendirir
- Aile bireylerinin gelecek kaygılarını azaltır
- Sayesinde aile bireyleri anlaşmazlıklar olsa dahi günün sonunda fikir birliğine varacaklarını bilirler
- Şirketi krizlere karşı daha hazır hale getirir
- Çalışanların şirketin doğru yönetildiğine dair inançlarını artırır
- Çalışanların aidiyet duyguları ve verimliliklerini artırır
- Çalışanlar arasında şirkete olan güven ve adalet duygusunu yükseltir
- Şirketin ekonomik başarısı üzerinde olumlu etkiye sahiptir
Aile Anayasası Hakkında Doğru Bilinen Yanlışlar
Şirket kendince bir tüzel kişiliğe sahip yaşayan bir organizasyondur. Kurulduğu zamanlardaki gibi kalmayacağı gibi, yıllar içerisinde de durmadan gelişir ve dünyadaki değişime ayak uydurarak değişir. Aile anayasası da tıpkı aile şirketi gibi tek seferlik bir çalışma değil yaşayan bir belgedir. Bu temel ve yadsınamaz sebepten dolayı tek bir çalışma olarak yazılıp kaldırılması ve bir daha revize edilmemesi söz konusu belgeyi bir süre içinde geçersiz kılacaktır. Şirket, aile ve ikisinin birbiri arasındaki ilişki geliştikçe ve değiştikçe anayasa belgesi de gelişir, değişir. Nitekim operasyonel ortam ve habitat bir devinim içerisindedir.
Bu yüzden sürekli uyulması gereken, değişmez, katı veya bunun tam tersi, her duruma uyacak, son derece yüzeysel kurallar koyulması yerine bir aile anayasası beş, on senede bir veya en azından ailedeki her yeni neslin işlere dahil olmaya başlaması ile birlikte gözden geçirilip, gerekiyorsa revize edilmelidir. Bu yaklaşım aile içerisindeki, sesi nispeten az çıkan kişilerin önemli konuları dillendirememelerinden doğan küskünlük ya da kırgınlıkların da önüne geçecektir.
Genel olarak zannedildiğinin aksine, eğer şirket kurumsal yönetim geçişinde önemli bir noktaya gelebilmiş ise aile anayasasını yazmak için mutlaka dışarıdan bir uzmana gerek olmayabilir. Ne var ki tarafsızlığı sağlaması ve ailenin düşünemediği konuları da masaya yatırması açısından konunun uzmanı bir danışmandan hizmet almak büyük fayda sağlayacaktır. Aile anayasasında ustalaşmayı öğrenmek için iş sahibi ailelerin bireyleri birtakım eğitimler alabilirler. Ya da ailenin güçlü yönetici, lider bireylerine bu konuda gerçekten uzman bir danışman bu hizmeti verirken ailenin gerekli revizeleri kendilerinin yapmaları için bazı teknikleri basitçe öğretebilir.
Aile Anayasası Ne Değildir?
Aile anayasası atılması gereken ön adımları tamamlamamış, İK süreçlerini ve yönetim sistemlerini oturtmamış, kurumsal yönetime geçememiş şirketler için birkaç aylık bir çalışma sonucunda ailenin servetinin korunacağının garantisi ya da geleceğinin teminatı değildir. Zira bu durumdaki bir şirketin aile anayasası yazmaya hazır hale gelmesi kimi zaman seneler alabilir. Şirketin bu süreçleri sağlıklı atlatıp şirketin ayakta kalıp kalamayacağı dahi garanti değildir.
Ayrıca bir kişinin ya da iki üç kişilik bir çekirdek ailenin yönetimi altındaki nispeten genç bir şirket için kurtarıcı hiç değildir. Bu iki durumdan birinin size uygun olduğunu düşünüyorsanız arayın, aile şirketi planlamanızı neler yapmanız gerektiğini konuşalım.
Aile Anayasası Nasıl Hazırlanır?
Aile anayasasını hazırlamak, çalıştığımız aileye göre değişmekle birlikte en az iki üç aylık bir çalışmadır. Geniş bir aile için bu çalışma aylar, belki de sene sürebilir. Ne var ki bir aile anayasasının hazırlanmasından önce aile şirketinin aile anayasası hazırlanacak safhaya gelmesi gerekir. Bu noktada da ben iki önemli kriteri göz önünde bulunduruyorum. Bunlardan birincisi ailenin ve şirketin büyüklüğü, ikincisi de şirketin kurumsal yönetimde önemli aşamaları geçmiş olması. Bu iki kriter uygun değilse daha önce de bahsettiğim gibi bir ton paraya, birkaç aylık bir çalışma ile hazırlanmış aile anayasaları tozlu raflarda bekliyor.
Şirket eğer anam babam yöntemlerle yönetiliyor, şirket tepe yöneticileri günlerinin önemli bir saatini önlerine anlık gelen, günü gününe yapılacak işlere veriyorsa ne yazık ki bir anayasa yazılsa dahi kurallarının işletilebilmesi gerçekten zor. İkinci olarak da eğer aile henüz çekirdek aile ise ya da hepi topu iki ortaklı ve ortakların çocukları da henüz küçük çocuklarsa bir anayasa o aile için Rolls Royce taksi.
Eğer yukarıdaki iki kategoride iseniz size öncelikle sizleri Veliaht Koçluğu ve kurumsallaşma çalışmalarımıza yönlendirmek isterim. Yani aile anayasası kendi başına kurumsallaşmak değildir.
İşin bu kısmı aile anayasası nasıl hazırlanır değil, aile anayasası nasıl hazırlanmaz sorununun cevabıydı. Gelelim nasıl hazırlanır sorusuna.
Bu aşamada bir aile anayasası hazırlanması için kişilerde şu temel duyguların gelişmiş olması gerekir:
- Adalet
- Açık fikirlilik
- Şeffaflık
Bu üçü şirketlerini kurumsal yönetime geçirebilmiş şirket yöneticilerinin de ortak özellikleridir. Zira bu çalışmalar sırasında her konu özgürce konuşulacak ve aile ile şirketi ilgilendiren hiçbir şey sır olarak saklanmayacaktır. Ayrıca atalarımızın söylediği gibi kendimize yapılmasını istemediğimiz hiçbir şeyi bir başkası için istemememiz gerekiyor. Ve bu adalet duygusunun da mümkün olduğunca evrensel düzeyde olması ailedeki sonraki kuşakları ve aileye dışarıdan katılmış bireyleri anlayıp koruyabilmemiz için şart.
Bu noktada gerektiğinde adım atabileceğimiz birtakım düşüncelere de hazır olunmalı. Mevcut yöneticilerin sırası geldiyse koltuklarını sonraki kuşaklara teslimi, yeni kuşakların şirketin geleceği ve vizyonu hakkında bambaşka düşüncelere sahip olması gayet olası ve açıklıkla karşılanması gereken konular. Kim bilir, belki de yeni nesil hissedarlar sahip oldukları hisseleri satıp kendilerine bambaşka bir hayat kurmak niyetindedirler.
Bir aile anayasası hazırlamada ilk aşama “ailenin” herkes için tanımlanmasıdır. Tarihçesi tüm aile bireylerinin toplandığı ilk toplantıda anlatılmalıdır. Bunu yapmak ailenin kendini daha iyi tanımasını sağlayacaktır. Nereden geldik? Cemiyet içinde, bulunduğu endüstrisinde ve iş dünyasında şu an neredeyiz? Ailenin bütüncül olarak şirket de göz önünde bulundurulduğunda misyonu ve vizyonu nedir? Ailenin prensipleri, değerleri nelerdir? Bunların yanı sıra sadece şirket olarak değil, ailesi ile birlikte aile şirketinin SWOT analizinin yapılması gerekir.
Sonraki adım ihtiyaçların belirlenmesidir. Bunu yapabilmek için de anayasanın kapsadığı konuların belirlenmesi lazım. Bu ikisi belirlendikten sonra kapsam içine giren konular üzerinde, yerine göre çeşitli profesyonel teknikler de uygulanarak tek tek konuşulur. Ayrıca sadece kişilerin değil, ayakta kalabilmesi için şirketin ihtiyaçları da ayrıca tartışılmalıdır.
Aile Anayasasının Kapsamı
Bir aile anayasasının kapsamı içerisine her aile için tıpatıp aynı şeyler girmeyebilir ama bir takım standartlardan bahsetmekte fayda var.
- Yönetim: Bu başlık altına şirketin başkanının, yönetim kurulunun, danışmanlarının hangi kriterlerde seçilmesi gerektiği, aralarındaki ilişkinin nasıl olacağı gibi konular girer. Stratejik kararlar nasıl alınacak? Şirket nasıl büyüyecek? Halefler nasıl seçilecek?
- Mülkiyet: Bu başlık şirket hisselerinin mülkiyeti, temettüler, oy hakkı gibi konular ile ilgilidir. Evliliklerden kaynaklanan özel durumlar, emeklilik planı, hisse devirleri ve çıkış gibi konular da kapsamda bu başlık altındadır.
- İstihdam: Bu başlık aile şirketinin hem en güçlü olduğu nokta hem de şirket için yumuşak karındır. Doğru yetiştirilmiş ve doğru konumlanmış aile bireyleri şirketin İK’sı için eşsiz bir kaynaktır. Diğer bir açıdan da yetiştirilmemiş ama yetkilendirilmiş aile bireyleri şirket için büyük bir sorun haline de gelebilir. Bu sebepten ben Veliaht Koçluğu’nun aile şirketleri için neredeyse bir olmazsa olmaz olduğunu düşünüyorum. Ayrıca aile bireylerinin şirket içi ücretlendirilme politikaları da bu başlık altında konuşulabilir.
- Aile Konseyi ve İletişim: Bu başlık altında hem ailenin belirli zamanlarda bir araya gelmesi, gerekiyorsa bu anayasayı revize edilmesi, aile çok büyük ise aile ile şirket arasında bir köprü oluşturmasını sağlayacak bir aile konseyi kurulması düşünülmelidir.
Neticede güçlü bir aile anayasası, özünde ailenin bir masa etrafında toplanıp, aile ve şirketi ilgilendiren pek çok meseleyi konuşması ve yazılı hale getirmesidir. Daha önce de belirttiğim gibi her aile şirketi, her aşamada bir aile anayasası hazırlamalıdır diye bir düşünce olamaz. Bir anayasadan önce kurumsallaşma çalışmalarına ağırlık verilmelidir. Tekrar ediyorum bir aile anayasası yazılmış olması tek başına kurumsallaşma değildir. Fakat zamanı gelmiş bir aile şirketi için de, ki aile şirketinin veliahtlarını bu noktaya getiren çalışmaya ben Veliaht Koçluğu diyorum, aile anayasası hem ailenin mirasını korur hem de ailenin daha huzurlu ve mutlu gelişip büyümesini sağlar.